شکل دهی به رفتار کودک از طریق تشویق والدین

شکل دهی به رفتار کودک از طریق تشویق والدین

معجزه ی تشویق

والدین عموما سوال می کنند که چه کار کنیم تا رفتارهای مورد پسند در فرزندمان شکل بگیرد؟ مثلا چه چیزی باعث می شود کودک در کارهای منزل کمک کند؟ یا اگر کمک می کرده مشارکتش بیشتر شود.
چه عاملی سبب می شود کودک نظم و انضباطش بیشتر شود؟ حرفهای خوب بزند، پیش سلام باشد، به بزرگسالان احترام بگذارد و… در جواب باید گفت عوامل متعددی می تواند در این زمینه ها دخیل باشند ولی از جمله مهمترین آنها تشویق است.

تشویق علاوه بر اینکه می تواند احساس اعتماد به نفس، مفید بودن، مؤثر بودن و احساس لیاقت و شایستگی را در کودک ایجاد کند می تواند باعث ایجاد رفتارهای مورد تا والدین شود. تشویق یکی از ابزارهای ساده تربیتی است که پدر و مادرها به راحت می توانند از آن بهره برداری کنند، هزینه زیادی به خانواده تحمیل نمی کند، نیاز به مهارتهای خیلی پیچیده ندارد، همگانی است و به شرطی که نکات ریز آن توجه شود اثرات اش قابل توجه و شگفت انگیز است.

افزایش اثربخشی تشویق

توجه والدین محترم به اصول زیر می تواند باعث افزایش اثربخشی تشویق کودک شود:
١- تشویق بلافاصله پس از انجام رفتار باشد: تشویق نمودن کودک در صورتی مؤثرتر است که بلافاصله پس از بروز رفتار انجام شود زیرا ممکن است ایجاد فاصله حتی باعث شود کودک نداند به خاطر کدام رفتارش تشویق شده است. مثلا اگر کودک در شستن ظروف به مادر کمک می کند بهتر است بلافاصله از طریق مادر مورد توجه قرار گرفته و مثلا با ابزار محبت زبانی یا دادن یک شی خاصی (مثلا شکلات) مورد تشویق قرار بگیرد.

۲- تشویق ارائه شده باید مورد توجه و نیاز کودک باشد: در مورد نوع تشویق باید توجه داشت که بین کودکان تفاوتهایی وجود دارد. مثلا بعضی از بچه ها به اشیاء خاصی علاقه مندند که سایر بچه ها توجهی به آن ندارند مثلا ممکن است برای یک کودک اسباب بازی ارزش بیشتری داشته باشد، برای دیگری خوراکیها، و برای فرزند دیگر رفتن به پارک. لذا والدین به هنگام تشویق لازم است به این نکته توجه نمایند که فرزندشان به چه چیزی علاقه بیشتری دارد و سعی کنند پس از انجام رفتار مطلوب آن نوع تشویق را ارائه کنند.

٣- تشویق باید متناسب باشد: مناسب بودن تشویق از دو جهت قابل بررسی است یکی اینکه با شرایط سنی کودک سازگار باشد و دوم این که با عملی که بچه انجام داده هماهنگ باشد. به این معنی که چنانچه فرزند کار خیلی ارزشمندی را انجام داده میزان تشویق نیز به همان اندازه جذاب و قابل توجه باشد. و اگر کار او چندان مهم نباشد تشویق ارائه شده نیز ساده و سطحی باشد. از این طریق او متوجه میشود انجام چه کارهایی برای ما مهمتر و در اولویت بیشتری قرار دارد . مثلا اگر چه که یکبار آب دادن به گلدان هم ارزشمند است ولی در خور خرید دوچرخه نیست ولی ممکن است خرید دوچرخه برای رعایت نظم و انضباط همه روزه در منزل به جا و شایسته باشد.

توجه: عدم دقت روی این اصل ممکن است باعث پرتوقعی کودک در تشویق شدن و بی اثر شدن تشویق روی او شود.

۴- تازگی و تنوع تشویق: از آنجا که یکی از ویژگیهای انسان تنوع طلبی و وجویی است و به سرعت از امور تکراری خسته می شود، بچه ها نیز در اثر تکرار یک نوع تشویق دلزده شده و ممکن است تاثیر چندانی بر آنها نداشته باشد. لذا لازم است هر بار از یک تشویق خاص استفاده نموده تا تشویق ها بتوانند تازگی خود را حفظ نموده و اثر بخش باشند. به عنوان نمونه استفاده پیوسته از یک شکلات خاص به عنوان تشویق باعث می شود کودک از آن خسته شده و دیگر تمایل چندانی برای به دست آوردن آن نداشته باشد. در این جا لازم است از سایر خوراکی های مورد تمایل کودک (مثلا بیسکویت) نیز جهت تشویق او استفاده نمود.

۵- کار یا رفتار کودک مورد تشویق قرار گیرد نه شخصیت او: وقتی ما مثلا می گوییم چه پسر خوبی معنایش این است که هدف، عبارت است از خوب بودن در تمام اوقات، که انتظاری غیرممکن است لذا به جای آن رفتارهای خاص مورد حمایت قرار گیرد. مثلا «از اینکه سطل زباله را امشب بیرون گذاشتی خیلی خوشحالم» یا «از اینکه امشب به همه سلام کردی از تو تشکر میکنم». در واقع در مورد اخیر سلام کردن کودک مورد تشویق قرار گرفته نه كل شخصیت او.

۶- تشویق در حضور جمع اثر بیشتری دارد: از آنجا که نظرات دیگران و نگاه آنها برای کودک بسیار ارزشمند و قابل توجه است، وقتی در حضور دیگران (مثلا همسالان) مورد تشویق قرار می گیرند اعتماد به نفس آنها را دو چندان نموده و اثربخشی آنها | بیشتر میشود.

۷- به قولتان عمل کنید: هر چند بهتر است اجازه بدهید اول کودک رفتار مورد نظر شما را انجام دهد و بعد مورد تشویق قرار گیرد (یعنی رفتار خود جوش باشد نه در اثر قولی که شما به او داده اید رفتار خاصی را انجام دهد)، لكن اگر به او قول دادید که بر اثر انجام کار خاصی فلان اسباب بازی را برای او می خرید، لازم است به وعده خود عمل نموده و به تعهد خود پایبند باشید.
در روایات اسلامی نیز در این خصوص تاکیدهایی وجود دارد چنانکه از امام كاظم السلام نقل شده که «وقتی به بچه ها وعده دادید به آن وفا کنید زیرا آنها شما را رازق خود میدانند».

۸ در ارائه تشویق زیاده روی نکنید: تشویق مداوم کودک ممکن است از او یک بی انگیزه بسازد و باعث شود که او فقط به دریافت جایزه فکر کند تا اینکه وظایفش را درست انجام دهد. لذا اجازه بدهید فرزندتان با درست انجام دادن کاری به لذت واقعی دست پیدا کند. این موضوع می تواند به درونی نمودن رفتارها نیز کمک کند.