ارزیابی خانواده و زوج در جلسه درمان

چاپ مقاله

ارزیابی خانواده و زوج در جلسه درمان

همواره جلسات زوج و خانواده درمانی چالش ها و سختی های بیشتری نسبت به درمان فردی داشته اند. این دشواری از اولین مراحل آغاز شده و در مسیر همواره مشاور را همراهی می کند. ارزیابی خانواده گذشته از دشواری، از اهمیت بسیاری برخوردار است چراکه به فهم افراد در بافتی که در آن قرار دارند کمک می کند. البته این ارزیابی بر اساس نظریه ای که هر مشاور انتخاب می کند متفاوت خواهد بود و بر بخش هایی تاکید بیشتری خواهد شد. در اینجا نیز به مسائلی در ارزیابی خواهیم پرداخت که با هر نظریه ای که به سراغ زوج یا خانواده درمانی بروید سرانجام با آنها سروکار خواهید داشت.

ساختار خانواده

در اولین مرحله مشاور باید ساختار خانواده را ترسیم کند. این ساختار در صورتی که دیدگاه بین نسلی بوئن را مد نظر دارید تا 3 الی 4 نسل را می تواند شامل شود. هسته ای یا گسترده بودن خانواده و خانواده های مبدا از اهمیت برخوردار است. نکته ای که بسیار مهم است معلوم شدن نقش و ارتباط افرادی است که در حال حاضر بر روی زوج یا خانواده ای که مراجعه کرده اند اثرگذارند. ساختار استخراج شده می تواند به مشاور برای فرضیه سازی کمک کند. از جمله مسائلی که در این بخش مورد توجه است غیبت یک والد، مسائل مربوط به ازدواج مجدد، ترتیب تولد (زوجین در خانواده مبدا و فرزندان) و امثال این موارد است.

مسائل چرخه زندگی

یکی دیگر از مباحث مهم در مورد زوج و خانواده توجه به چرخه زندگی آنهاست. اینکه یک خانواده در کدام مرحله قرار دارد به شما در فرضیه سازی و جستجوی اطلاعات کمک خواهد کرد. انتقال از یک مرحله به مرحله دیگر معمولا با استرس و تنش همراه است و به طور عادی زوج و خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد. این شرایط از آن جهت که آیا به صورت بهنجار و در یک دامنه زمانی مناسب رخ می دهد باید مورد بررسی قرار بگیرد چرا که سرعت جابجایی و فرسایشی شدن این فرایند مشکل ساز خواهد بود.

رابطه زوج ها

فارغ از اینکه مراجعین خانواده هستند یا زوج، در ارزیابی هایی که صورت می دهید باید رابطه زوج بررسی شود. حتی ممکن است مراجعین شما به دلیل مشکلات نوجوان یا کودک خود مراجعه کرده باشند، با این حال ضروری است که رابطه زوجی مورد بررسی قرار بگیرد چرا که ممکن است تعارضات زناشویی بر کودک و نوجوان تاثیر گذاشته باشد. پیشنهاد می شود از آزمون های سنجش رضایت زناشویی کمک گرفته شود زیرا این آزمون ها علاوه بر بالا بردن سرعت روند تشخیص، در ارزیابی مشکل و زمینه هایی که تحت تاثیر قرار گرفته اند کمک خواهد کرد.

مسائل مرتبط با تعهد نیز چالش برانگیزند. در مورد زوجی که هنوز ازدواج نکرده اند و زوجی که ازدواج کرده، مسئله تعهد قابل تامل است؛ آیا زوجین در مورد ادامه یا خاتمه مردد هستند؟ چقدر احتمال طلاق وجود دارد؟ آیا این احتمال وجود دارد که یکی از آنها با کسی در ارتباط باشد که بر تعهد آنها نسبت به هم تاثیرگذار باشد؟

علاوه بر تعهد، تقسیم وظایف در کنار مسئولیت ها و کنترل نیز در رابطه باید مورد توجه قرار بگیرد. زوج مراجعه کننده چگونه وظایف خود را در خانه و بیرون تقسیم کرده اند؟ این تقسیم بندی چقدر سنتی است و چقدر بر روی تقسیم بندی صورت گرفته توافق دارند؟ تصمیم گیری زوجین چگونه انجام می گیرد؟ آیا در این تصمیم گیری ها تهدید و خشونت جسمی نقشی ایفا می کند؟ کنترل گری در رابطه تا چه حد و با چه کیفیتی وجود دارد؟

بررسی ماهیت تعاملات زوجین نیز مهم است. زوجین چه میزان فعالیت های مشترک دارند؟ آیا هر کدام از آنها زندگی مستقل خود را دارند؟ چه میزان محبت کلامی و فیزیکی بین زوجین وجود دارد؟ تا چه حد این رابطه رضایتبخش است؟ حتی بررسی رابطه عاشقانه نیز ارزشمند است: چه چیز آنها را به هم جذب کرده است و سرگذشت رابطه عاشقانه این دو چگونه بوده است؟

دیگر مسئله مهم در مورد زوج مهارت های ارتباطی زوجین است. آیا زوجین حرف یکدیگر را شنیده و متوجه می شوند؟ چقدر برای بیان احساسات و افکار خود احساس راحتی دارند؟ سرزنشگری در رابطه وجود دارد؟ شاید ایجاد فضایی برای صحبت کردن زوجین و زیر نظر گرفتن تعامل آنها برای ارزیابی مهارت های گفتگو ارزشمند است. جدای از این نوع تصمیم گیری و حل کردن تعارضات نیز بسیار مهم است. روش حل تعارض زوجین اجتنابی است یا سازنده؟ کناره گیری در مواجهه با مشکلات تا چه حد در این رابطه وجود دارد؟ چه میزان نزاع دارند و این نزاع فیزیکی نیز می شود؟

تاثیر فرزندان و در صورت حضور اعضای دیگر اعضای خانواده مانند پدر و مادر را نیز نباید نادیده گرفت. گاهی اوقات حتی نبودن اعضا می تواند دردسر ساز شود. فقدان فرزند (ناباروری یا هر دلیل دیگری) یا مرگ فرزند چه تاثیری بر رابطه زوج داشته است؟ اگر زوج از هم جدا شده اند (با هم زندگی نمیکنند اما طلاق نیز نگرفته اند) فرزندان چه تاثیری بر رابطه آنها دارند؟

ارزیابی خانواده

خانواده ها نیز مانند زوج باید مورد بررسی قرار بگیرند. چه میزان تعهد میان فرزندان و والدین به یکدیگر وجود دارد؟ کنترل گری تا چه حد و به چه سبکی در خانواده وجود دارد؟ مهارت حل تعارض بین اعضای خانواده چگونه است؟ فرزندان از وضعیت خانواده چه ارزیابی ای دارند؟ فرزندان با یکدیگر چه نوع روابطی دارند؟ به طور خلاصه یک مشاور متخصص وظیفه دارد تا همانگونه که بر مسائل تعهد، کنترل، مسئولیت و نقش ها، ارتباط و مهارت های حل تعارض در زوجین متمرکز می شود، خانواده را نیز در این زمینه ها مورد ارزیابی قرار دهد.

ارزیابی سیستم های اجتماعی بیرون از خانواده

اگرچه ممکن است درمانگران و مشاورانی وجود داشته باشند که فعال اجتماعی نیز باشند، اما به طور کلی یک مشاور و درمانگر در حیطه خاصی می تواند فعال و یاری رسان باشد. با این وجود یک ارزیابی جامع شامل در نظر گرفتن مسائلی است که فراتر از فرد و خانواده است. افراد علاوه بر خانواده با سیستم های گوناگون و گسترده تری مانند خانواده مبدا یا گسترده، مدرسه، محیط کار، دوستان و … سروکار دارند که هر کدام این پتانسیل را دارند که زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهند.

با توجه به این مسئله، باید چند نکته را هنگام ارزیابی در نظر داشت: نخست آنکه عواملی که نام برده شده اند تا چه میزان باعث استرس در خانواده شده یا می شوند؟ دوم آنکه سیستم های بیرون از خانواده چقدر نقش حمایتی دارند؟ سومین نکته که از اهمیت فراوانی برخورددار است بررسی کارکرد هر یک از اعضا در مواجهه با این عوامل خارجی است. به عبارتی آیا مسائل خانواده کارکرد شخص را در این موقعیت ها تحت تاثیر قرار داده است و برعکس؟ چهارمین نکته آن است که بررسی افراد در این موقعیت ها چه سرنخ هایی در مورد روابط فرد و کیفیت آنها در خانه و خارج خانه به دست می دهد؟ در پایان نیز باید پتانسیل کمک و اثرگذاری مثبت یا منفی هر کدام از سیستم ها بر روی درمان مورد بررسی و واکاوی قرار بگیرد.