رشد شخصیت سالم در دوره کودکی : عزت نفس و ابعاد آن

رشد شخصیت سالم در دوره کودکی : عزت نفس و ابعاد آن

رشد شخصیت سالم

رشد شخصیت سالم در دوره کودکی شخصیت به معنای الگوی نسبتا بائبات از صفات، خصوصیات، باورها و نگرش ها است که رفتار فرد را تا حدودی در موقعیت های مختلف قابل پیش بینی می کند. با توجه به اینکه صفات تا حدودی ورائتی هستند ولی باورها و نگرشها در تعامل و تجربه محیطی شکل می گیرند، بنابراین انتظار این است که نگرش ها و باورهای کودکان هنوز از ثبات نسبی برخوردار نباشد؛ به همین دلیل، صحبت از شخصیت در دوره کودکی کاملا صحیح نیست ولی می توانیم فرایند رشد شخصیت در دوره کودکی را دنبال کنیم.

یکی از عناصر مهم شخصیتی که شامل باورها و نگرش ها به خود می شود، عزت نفس است که رشد سالم و متوازن آنها در دوره کودکی به رشد شخصیت سالم در دوره های بعدی عمر کمک می کند. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف آن می پردازیم.

تعريف عزت نفس

عزت نفس یکی از قدیمی ترین مفاهیم در روانشناسی است. ویلیام جیمر ( ۱۹۸۳ – ۱۸۹۰ ) عزت نفس را به عنوان تطابق بین دستاوردها و اهداف و آرزوها تعریف کرده است. تراژیونسکی، دولان و ارویینز (۲۰۱۳) عزت نفس را به عنوان ارزیابی ذهنی فرد از ارزشش به عنوان یک شخص تعریف کرده اند و بیان داشته اند که اگر فرد معتقد باشد آدم ارزشمندی است، جدای از اینکه چقدر قضاوتش درست است و دیگران چقدر با او موافق هستند،  عزت نفس بالایی خواهد داشت. در تعریفی مشابه، هانتر (۲۰۰۶) عزت نفس را دیدگاه فرد نسبت به ابعاد جسمی، روانی و هیجانی خود می داند.

زمانی که کودکان وارد دبستان می شوند می توانند برخی از ویژگی های خاص خود را بیان کنند، گرچه خودارزیابی آنها همیشه دقیق نیست، اما همان طور که وارد دامنه ی گسترده تری از دنیای اجتماعی و تحصیلی شان می شوند، توانمندی بیشتری برای توصیف کردن و قضاوت کردن درباره ابعاد خود فعال و خود اجتماعی شان به دست می آورند .

همان طور که کودکان رشد می کنند، توانایی آنها برای انتقاد از توانایی ها و تلاش هایشان بیشتر می شود. این ارزیابی ها از خود به صورت اجتناب ناپذیری با عزت نفس ارتباط دارد. به منظور داشتن احساس مثبت درباره خود، کودکان نیاز دارند احساس کنند که در زمینه هایی که برای آنها با اهمیت است، دارای شایستگی و کفایت هستند. همچنین، آنها نیاز دارند که شایستگی شان در زمینه ها مهم، توسط دیگر افراد با اهمیت در زندگی شان به بزرگسالان و چه همسالان مورد تاید تا گیرد.

ابعاد عزت نفس

عزت نفس، ارزیابی ذهنی کودک از ارزشمندی اش به عنوان یک فرد است و می تواند مربوط به یک حوزه خاص (مانند من معتقدم که من در ریاضی خوب هستم) با حوزه عام باشد (مانند احساس غرور می کنم که من فرد صادقی هستم). برخی از محققان عزت نفس، یک مدل کلی پیشنهاد کرده اند که در آن عزت نفس به عنوان دید مثبت یا منفی به خود نگریسته میشود. دیگران ترجیح میدهند عزت نفس را چندبعدی بنگرند که در آن عزت نفس به عنوان ادراک از شایستگی برای مثال در زمینه های اجتماعی، رفتاری و تحصیلی بازنمایی می شود.

• عزت نفس اجتماعی، شامل عقاید کودک در مورد خودش به عنوان یک دوست برای دیگران است. آیا کودکان دیگر او را دوست دارند؟ آیا عقاید و افکار او برای آنها ارزشمند است؟ آیا او را در فعالیت هایشان شرکت می دهند؟ آیا از ارتباط و تعامل با همسالان خود احساس رضایت می کند؟ به طور کلی کودکی که نیاز اجتماعی اش برآورده شود، احساس خوبی در این زمینه خواهد داشت.

• عزت نفس بدنی، عزت نفس بدنی به ارزیابی و قضاوت فرد نسبت به توانایی بدنی خود اطلاق می شود که از طریق فعالیت ها و کنش های بدنی در فرد به وجود می آید؛ بنابراین اگر فرد از سلامت و توانایی بدنی خوبی برخوردار باشد، بر عزت نفس بدنی او تأثیر مثبت خواهد گذاشت و بالعكس نواقص جسمی و عدم توانایی در انجام فعالیتها و مهارتها، تأثیر منفی بر عزت نفس بدنی فرد خواهد داشت.

• عزت نفس تحصیلی، عزت نفس تحصیلی به ارزیابی و قضاوت فرد نسبت به ارزشمندی تحصیلی خود مربوط می شود. اگر واکنش اطرافیان در مورد وضعیت تحصیلی فرد مطلوب باشد، در او احساس رضایت از خود ایجاد نموده و به قضاوت مثبت فرد درباره خودش کمک می کند.

• عزت نفس خانوادگی، ارزیابی و قضاوت فرد به عنوان عضوی از خانواده را عزت نفس خانوادگی می گویند که در اثر تعامل فرد با اعضاء خانواده در او به وجود می آید. نوع رابطه متقابل فرد با پدر، مادر، برادران و خواهران و سایر اعضاء خانواده و این که فرد تا چه اندازه توسط آنها پذیرفته شده است، در چگونگی نگرش او نسبت به خود موتر است و عزت نفس خانوادگی او را تعیین می کند.

و عزت نفس کلی، عزت نفس کلی به ارزیابی و قضاوت فرد نسبت به کلیه ارزش های خود اطلاق می شود که این جنبه از عزت نفس، سایر جنبه های فوق را در خود دارد و در واقع به آنها نوعی وحدت و یکپارچگی می بخشد. فردی که عزت نفس کلی مثبتی دارد، از کلیه جهات بدنی، اجتماعی، خانوادگی و تحصیلی، خود را مطلوب و خوب می داند. او نگرش مثبت خود را از واکنش مثبت اعضاء خانواده، همسالان، معلمین و توانایی های بدنی خود کسب نموده است. چنین فردی، بهتر می تواند با مشکل خود مقابله کند.