خانواده درمانی رفتاری و فنون آن

چاپ مقاله

خانواده درمانی رفتاری و فنون آن

 

خانواده درمانی رفتاری چیست؟

خانواده درمانی رفتاری مبتنی بر نظریه رفتاردرمانی است. برابر این نظریه، تمام رفتارها آموختنی است و افراد، از جمله اعضای خانواده، براساس آنکه رفتار آنها چگونه تقویت شده عمل می کنند و این رفتار تا زمانی که پاداش دیگری برای رفتارهای جدید داده نشده ادامه می یابد. بر این اساس، می توان رفتارهای بی حاصل را حذف کرد و رفتارهای جدیدی را جانشین آنها کرد.

در این جریان، باید از تغییرات درمانی ارزیابی به عمل آید. نکته قابل تذکر آن است که در این رویکرد آنچه مورد توجه قرار می گیرد رفتار کنونی است. بسیاری از خانواده درمانگران رفتاری فقط با یکی از زوجین یا یک عضو خانواده کار می کنند و معمولا کسی که مورد عمل یا درمان قرار می گیرد زن است. خانواده درمانگران رفتاری که سیستمی تر هستند بر روابط دوتایی نظیر والد. فرزندی یا زن و شوهر متمرکز می شوند. در خانواده درمانگری رفتاری، تبادل دوجانبه است؛ به عنوان مثال، نیکی در مقابل نیکی است و خوشرفتاری در مقابل خوشرفتاری.

خانواده درمانی رفتاری و فنون آن

قوانین و نظریات یادگیری در خانواده درمانی

درمانگران رفتاری از قوانین و نظریات یادگیری در روان درمانی خانواده استفاده می کنند. اساس این روش بر این قاعده متکی است که رفتارهای مثبت را با ارائه پاداش تقویت می کنند و رفتارهای نامطلوب را با تنبیه تضعیف می کنند، ولی آنچه بیشتر مورد نظر است تقویت رفتارهای مطلوب با دادن پاداش است.

رفتارهای نامطلوب را با عدم تقویت یا جانشین کردن رفتارهای مطلوب معارض به جای آنها، خاموش می کنند. نظر به اینکه کاربرد این روش آسان است، در روان درمانی به نحو گسترده ای از آن استفاده میشود. در مسائل زناشویی، رفتاردرمانگر از طریق تقویت مثبت به آموزش زوجین اقدام می کند. در خانواده درمانی رفتاری، از زن و شوهر خواسته می شود تا تمام رفتارهای مثبتی را که دوست دارند همسرشان انجام دهد، بنویسند.

سپس از آنان خواسته می شود رفتارهای مثبتی را که موجب اختلاف آنها شده خط بزنند و آنچه را که باقی می ماند به تدریج بیشتر به کار ببرند و فراوانی آنها را افزایش دهند. مثلا اگر شوهر مایل است که موقع بیرون رفتن از خانه همسرش او را بدرقه کند، این کار را زن انجام دهد و سعی کند همه روزه شوهرش را زمان بیرون رفتن از خانه بدرقه کند یا موقع آمدن از او استقبال کند.

برعکس، اگر شوهر احساس کند زنش از کمک کردن او در لباس پوشیدن خوشش می آید، زمانی که همسرش می خواهد مانتوی خود را بپوشد آن را برایش بگیرد. قدردانی کردن طرفین از رفتارهای مثبت یا تأکید کردن بر خاطرات خوش گذشته و تکرار آن از دیگر مواردی است که رفتارهای مثبت و در نتیجه، گرمی خانواده را افزایش می دهد. برای ارزیابی سطح رضایت و بالا رفتن منحنی آن می توان فراوانی رفتارهای مثبت را در طول روز محاسبه که و شرایطی فراهم آورد که این فراوانی به حد کمال برسد.

معنای زندگی و ارتباط آن با هدف و ارزش

بخش کاهش مشکلات

در بخش کاهش مشکلات، باید روش حل مشکل به زن و شوهر آموزش داده شود. مراحل کار بدین ترتیب است که ابتدا از طرفین خواسته می شود رفتارهای نامطلوب همسر خود و شکایت هایی را که از او دارند بیان کنند و نقش طرف مقابل را در این مورد مطرح کنند و بپذیرند. در مرحله بعد، راه و روش حل مشکل را ارائه کنند و راه حل های ارائه شده را مورد ارزیابی قرار دهند.

در نهایت، توافق و مصالحه کنند و آن را به کار ببندند. گاهی نیز زن و شوهر برای رفع مشکلات، قرار داد می بندند. مثلا اگر یکی خواهان مهر و محبت است و دیگری خواهان گردش و تفریح، رفتارهایی که باید انجام دهند از این جمله است: غر نزدن، کمک در کارهای خانه، تهیه امکانات برای مسافرت، یا رفتن به سینما و مشابه آن. در این موارد، با عقد قرارداد مبتنی بر تعیین رفتارها، به تعدیل نظرها و رفع اختلافات اقدام می شود. به نظر کریستنسن (۱۹۸۳)، بستن قرارداد و استفاده از پاداش همیشه راه مناسبی برای رفع مشکلات زناشویی نیست و در این مورد اختلاف نظر وجود دارد.

 

هدف کلی در خانواده درمانی رفتاری

هدف کلی در روان درمانی خانوده آموزش مهارت هایی است که زن و شوهر بتوانند با به کار بردن آنها، مسائل خود را حل کنند. در این نظریه به زوج ها توصیه می شود در گرما گرم اختلافات، برای حل آن اقدام نکنند، بلکه هنگامی که اختلاف فروکش کرد زمانی را به حل آن اختصاص دهند.

خانواده درمانی رفتاری و فنون آن

جرالد پاترسون، یکی از پیشروان خانواده درمانی رفتاری، در زمینه رفع مشکلات خانواده ها و بخصوص در مورد خانواده هایی که دارای فرزندان مبتلا به مشکلات رفتاری شدید بوده اند، زیاد کار کرده است و در همه این تحقیقات، از تنبیه کارآمد، یعنی کنار گذاشتن هر آنچه رفتار المطلوب را تقویت می کند، یا از تقویت کننده های کارآمد در قبال رفتارهای مطلوب، استفاده کرده است. خانواده درمانگران رفتاری با طرح ریزی برای تغییر رفتار اعضای خانواده و اجرای طرحها، وارد عمل می شوند و هدف آنها ایجاد تغییری پایا در جهت بهبود وضعیت کلی خانواده است.

 

روش های خانواده درمانی رفتاری

-در خانواده درمانی رفتاری نیز مانند سایر نظریات، درمانگر نخست رابطه برقرار می کند. بعضی از درمانگران همسران را به طور فردی مورد ارزیابی قرار میدهند. اگر چنین باشد، باید هر دو همسر به یک میزان مورد توجه قرار گیرند.

– اهداف زوجین و انگیزه های آنها باید مشخص گردد. هدف بعضی از زوجین ممکن است ادامه زندگی بی دغدغه و شاد باشد ولی ممکن است هدف زوج دیگر خاتمه زندگی زناشویی باشد.

– در مواردی درمان به جایی می رسد که زن و شوهر موافقت می کنند در رابطه با یکدیگر، کارهایی را در رفع مشکل انجام دهند و اموری را بپذیرند. در این موارد بهتر است توافقنامه به صورت مکتوب درآید تا هر زمان بتوان آن را بررسی و بازنگری کرد.

– در مشکلاتی که زوجین در آنها انعطاف بیشتری نشان میدهند و اختلاف، ریشه دار و مزمن نیست، علمکرد مستقیم بیشتر مؤثر است. در این موارد، توصیه ها به طور مستقیم انجام میشود.

– در خانواده درمانی رفتاری، ابتدا رفتارهای مورد نظر مشخص می گردند. سپس استراتژی کاربرد اصول مثبت به جای اصول اجتنابی به کار برده می شود. آنگاه از طریق دادن پاداش های گام به گام برای حصول هدف، تغییر تدریجی رفتار صورت می پذیرد.

– آموزش ارتباط رفتاری شامل سه فرایند است: اول، درمانگر اطلاعاتی را در مورد الگوهای رفتاری فعلی مراجعان مطرح می سازد و بیان می کند که آنها چگونه در جهت حصول هدف تغییر می کنند. دوم، درمانگر در این زمینه دستورالعمل میدهد. و سوم، درمانگر و زن و شوهر برای رسیدن به بهترین الگوهای رفتاری جدید وارد عمل می شوند که در بعضی از موارد، موضوع به تهیه توافقنامه منتهی می شود. رسیدن به این توافقها آخرین مرحله از حل . مسئله است و همسران این توافق ها را می پذیرند و به اجرای آنها متعهد می شوند.